Notice: The following text of Ausonius' _Mosella_ was provided through the courtesy of Oliver Philips of the University of Kansas. It may be downloaded and distributed electronically, always provided that such distribution is of the whole rather than parts and that full credit is given to the editor. Distribution in physical copies or inclusion in published works should not be undertaken without the express consent of the author. The appearance of this work in electronic form does not impinge upon copyright and does not preclude later publication. ************************************************************ Mosella Transieram celerem nebuloso flumine Nauam, addita miratus ueteri noua moenia Uinco, aequauit Latias ubi quondam Gallia Cannas infletaeque iacent inopes super arua cateruae. unde iter ingrediens nemorosa per auia solum 5 et nulla humani spectans uestigia cultus praetereo arentem sitientibus undique terris Dumnissum riguasque perenni fonte Tabernas aruaque Sauromatum nuper metata colonis: et tandem primis Belgarum cnspicor oris 10 Noiomagum, diui castra inclita Constantini. purior hic campis aer Phoebusque sereno lumine purpureum reserat iam sudus Olympum. nec iam, consertis per mutua uincula ramis, quaeritur exclusum uiridi caligine caelum: 15 sed liquidum iubar et rutilam uisentibus aethram libera perspicui non inuidet aura diei. in speciem tum me patriae cultumque nitentis Burdigalae blando pepulerunt omnia uisu, culmina uillarum pendentibus edita ripis 20 et uirides Baccho colles et amoena fluenta subter labentis tacito rumore Mosellae. Salue, amnis laudate agris, laudate colonis, dignata imperio debent cui moenia Belgae: amnis odorifero iuga uitea consite Baccho, 25 consite gramineas, amnis uiridissime, ripas: nauiger, ut pelagus, deuexas pronus in undas, ut fluuius, uitreoque lacus imitate profundo et riuos trepido potis aequiperare meatu, et liquido gelidos fontes praecellere potu: 30 omnia solus habes, quae fons, quae riuus et amnis et lacus et biuio refluus manamine pontus. tu placidis praelapsus aquis nec murmura uenti ulla nec occulti pateris luctamina saxi. non spirante uado rapidos properare meatus 35 cogeris, extantes medio non aequore terras interceptus habe: iusti ne demat honorem nominis, exclusum si diuidat insula flumen. tu duplices sortite uias, et cum amne secundo defluis, ut celeres feriant uada concita remi, 40 et cum per ripas nusquam cessante remulco intendunt collo malorum uincula nautae. ipse tuos quotiens miraris in amne recurus,m legitimosque putas prope segnius ire meatus! tu neque limigenis ripam praetexeris uluis, 45 nec piger inmundo perfundis litora caeno: sicca in primores pergunt uestigia lymphas. I nunc et Phrygis sola leuia consere crustis tendesn marmoreum laqueata per atria campum. ast ego despectis, quae census opesque dederunt, 50 naturae mirabor opus, non dura nepotum laetaque iacturis ubi luxuriatur egestas. hic solidae sternunt umentia litora harenae, nec retinent memores uestigia pressa figuras. spectaris uitreo per leuia terga profundo, 55 secreti nihil, amnlis habens: utque almus aperto panditur intuitu liquidis sub noctibus aer nec placidi prohibent oculos per inania uenti, sic demersa procul durante per intima uisu cernimus arcanique patet penetrale profundi, 60 cum uada lene meant liquidarum et lapsus aquarum prodit caerulea dispersas luce figuras: quod sulcata leui crispatur harena meatu, inclinata tremunt uiridi quod gramina fundo; usque sub ingehuis agitatae fontibus herbae 65 uibrantes patiuntur aquas lucetque latetque calculus et uiridem distinguit glarea muscum, tota Caledoniis talils picta ora Britannis, cum uirides algas et rubra corallia nudat aestus et albentes concharum germina bacas, 70 delicias hominum, locupletibus atque sub undis adsimulant nostros imitata monilia cultus. haud aliter placidae subter uada laeta Mosellae detegit admixtos non concolor herba lapillos. intentos tamen usque oculos errore fatigant 75 interludentes, examina lubrica, pisces. sed neque not species obliquatosque natatus quaeque per aduersum succedunt agmina flumen, nominaque et cunctos numerosae stirpis alumnos edere fas: haud ille sinit, cui cura secundae 80 sortis et aequorei cessit tutela tridentis. Tu mihi fluineis habitatrix Nais in oris squamigeri gregis ede choros liquidoque sub alueo dissere caerauleo flutantes amne cateruas. Squameus herbosas capito inter lucet harenas, 85 muiscere praetenero fartim congestus aristis nec duraturus post bina trihoria mensis, purpureisque salar stellatus tergora guttis et nullo spinae nociturus acumine rhedo effugiensque oculos celeri leuis umbra natatu. 90 tuque per obliqui fauces uexate Saraui, qua bis terna fremunt scopulosis ostia pilis, cum defluxisti famae maioris in amnem, liberior laxos exerces, barbe, natatus: tu melior peiore aeuo, tibi contigit omni 95 spirantum ex numero non inlaudata senectus. nec te puniceo rutilantem uiscere, salmo, transierim, latae cuius uaga uerbera caudae gurgite de medio summas referuntur in udas, occultus placido cum proditur aequore pulsus. 100 tu loricato squamosus pectore, frontem lubricus et dubiae facturus fercula cenae, tempora longarum fers incorrupte morarum, praesuignis maculis capitis, cui prodig nutat aluus opimatoque fluens abdomine uenter. 105 quaeque per Illyricum, per stagna binominis Histri spumarum indiciis caperis, mustela, natantum, in nostrum subuecta fretum, ne laeta Mosellae flumina tam celebri defraudarentur alumo. quis te naturae pinxit color: atra superne 110 puncta notant tergum, qua lutea circuit iris, lubrica caeruleus perducit tergora fucus; corporis ad medium fartim pinguescis, at illinc usque sub extremam squalet cutis arida audam. nec te, delilcias mensarum, perca, silebo, 115 amnigenos inter pisces dignande marinis, solus puniceis facilis contendere mullis: nam neque gustus iners solidoque in corpore partes segmentis coeunt, sed dissocianltur aritis. hic etiam Latio risus praenomine, cultor 120 stagnorum, querulis uis infestissima ranis, lucius, obscuras ulua caenoque lacunas obsidet. hic nullos mensarum lectus ad usus feruet fumosis olido nidore popinis. quis non et uirides, uulgi solacia, tincas 125 norit et alburnos, praedam puerilibus hamis, stridentesque focis, obsonia plebis, alausas? teque inter species geminas neutrumqe et utrumque, qui nec dum salmo, nec iam salar ambiguusque amborum medio, sario, intercepte sub aeuo? 130 tu quoque flumineas inter memorande cohortes, gobio, non maior geminis sine pollic palmis, praepinguis, teres, ouipara congestior aluo propexique iubas imitatus, gobio, barbi. nunc, pecus aeuoreum, celebrabere, magne silure: 135 quem uetlut Actaeo perductum tergora oliuo amnicolam delphina reor: sic per frta magnum laberis et longi uix corporis agmina soluis aut breuibus deprensa uadis aut fluminis uluis. at cum tranquillos moliris in amne meatus, 140 te uirides ripae, te caerult turba natantum, te liquidae mirantur aquae: diffunditur alueo aestus et extremi procurrunt magine fluctus. talis Atlanticco quondam ballena profundo, cum uento motuue suo telluris ad oras 145 pellitur: exclusum emundat mare magnaque surgunt aequora uicinique timent decrescere montes. hic tamen, hic nostrae mitis ballena Mosellae exitio procul est magnusque honor additur amni. Iam liquidas spectasse uias et lubrica pisces 150 agmina multiplicesque satis numerasse cateruas. inducant aliam specacula uitea pompam sollicitentque uagos Baccheia munera uisus, qua sublimis apex longo super ardua tractu et rupes et aprica iugi flexusque sinusque 155 uitibus adsurgunt naturalique theatro. Gauranum sic alma iugus uindemia uestit et Rhodopen proprioque nitent Pangaea Lyaeo; sic uiret Ismarius super aequora Thracia collis; sic mea flauentem pingunt uineta Garumnam. 160 summis quippe iugis tendentis in ultima cliui conseritur uiridi fluuialis margo Lyaeo. laeta operum plebes festinantescoloni uertice nunc summo properant, nunc deiuge dorso, certantes solidis clamoribus. inde uiator 165 riparum subiecta terens, hinc nauita labens, probra canunt seris cultoribus: astrepit ollis et rupes et silua tremenms et concauus amnis. Nec solos homines delectat scaena locorum: hic ego et agrestes Satyros et glauca tuentes 170 Naidas extremis credam concurrere ripis, capripedes agitat cum laeta proteruia Panas insultantque uadis trepidasque sub amne sorores terent, indocili pulsantes uerbere fluctum. saepe etiam mediis furata e collibus uuas 175 inter Oreiadas Panope fluuialis amicas fugit lasciuos paganica numina Faunos. dicitur et, medio cum sol stetit aureus orbe, ad commune fretum Satyros uitreasque sorores consortes celebrare choros,m cum praebuit horas 180 secretas hominum coetu flagrantior aestus. tunc exultantes sua per freta ludere Numphas et Satytros mersare uadis rudibusque natandi per medias exire manus, dum lubrica falsi membra petunt liquidosque fouent pro corpore fluctus. sed non haec spectata ulli nec cognita uisu fas mihi sit pro parte loqui: secreta tegatur et commissa suis lateat reuerentia riuis. illa fruenda palam species, cum glaucus opaco respondet colli fluuius, frondere uidentur 190 fluminei latices et palmite consitus amnis. quis color ille uadis, seras cum propulit umbras Hesperus et uiridi perfundit monte Mosellam! tota natant crispis iuga motibus et tremit absens pampinus et uitreis uindemia turget in undis. 195 adnumerat uirides derisus nauita luites, nauita caudiceo fluitans super aequora lembo per medium, qua sese amni confundit imago collis et umbrarum confinia conserit amnis. Haec quoque tam dulces celebrant spectacula pompas, 200 remipedes medio certant cum flumine lembi et uarios ineunt flexus uiridesque per oras stringunt attonsis pubentia germina pratis. puppibus et proris alacres gestire magistros impubemque manum super amnica terga 205 dum spectat transire cliens, sua seria ludo posthabet; excludit ueteres noua gratia curas. tales Cumano despectat in aequore ludos Liber, sulphurei cum per iuga consita Gauri perque uaporiferi graditur uineta Ueseui, 210 cum Uenus Actiacis Augusti laeta triumphis ludere lasciuos fera proelia iussit Amores; qualia Niliacae classes Latiaeque triremes subter Apollinea tesserunt Leucados arces, aut Pompeiani Mylasena pericula belli 215 Euboicae referunt per Auerna sonantia cumbae; innocuos ratium pulsus pugnasque iocantes naumachiae, Siculo qualis spectata Peloro caeruleus uiridi reparat sub imagine pontus: non aliam speciem petulantibus addit ephebis 220 pubertas[que] amnis et picti rostra phaseli. hos Hyperionio cum sol perfuderit aestu, reddit nautalesuitreo sub gurgite formas et redigit pandas inuersi corporis umbras. utque agiles motus dextra laeuaque frequentant 225 et commutatis alternant pondera remis, unda refert alios simulacra umentia nautas. ipsa suo gaudet simulamine nautica pubes, fallaces fluuio mirata redire figuras. sic est compositos ostentatura capillos, 230 candentem late speculi explorantis honorem cum primum carae nutrix admouit alumnae; laeta ignorato fruitur uirguncula ludo germanaeque putat formam spectare puellae: oscula fulgenti dat non referenda metallo 235 aut fixas praetemptat acus aut frontis ad oram uibratos captat digitis extendere crines: talis ad umbrarum ludibria nautica pubes ambiguis fruitur ueri falsique figuris. Iam uero accessus faciles qua ripa ministrat, 240 scrutatur toto populatrix turba profundo heu male defensos penetrali flumine pisces. hic medio procul amne trahens umentia lina nodosis decepta plagis examina uerrit; ast hic, tranquillo qua labitur agmine flumen, 245 ducit corticeis fluitantia retia signis; ille autem scopoulis deiectas pronus in undas inclinat lentae conexa cacumina uirgae, inductos escis iaciens letalibus hamos. quos ignara doli postquam uaga turba natantum 250 rictibus inuasit patulaeque per intima fauces sera occultati senserunt uulnera ferri, dum trepidant, subit indicium crispoque tremori uibrantis saetae nutans consentit harundo, nec mora et excussam stridenti uerbere praedam 255 dexter in obliquum raptat puer; excipit ictum spiritus, ut fractis quondam per inane flagellis aura crepat motoque adsibilat aere uentus. exultant udae super arida saxa rapinae luctiferique pauent letalia tela diei. 260 cuique sub amne suo mansit uigor, aere nostro segnis anhelatis uitam consumit in auris iam piger inualido uibratur corpore plausus, torpida supremos patitur iam cauda tremores nec coeunt rictus, haustas sed hiatibus auras 265 reddit mortiferos expirans branchia flatus. sic ubi fabriles exercet spiritus ignes, accipit alterno cohibetque formine uentos lanea fagineis adludens parma cauernis. uidi egomet quosdam leti sub fine trementes 270 collegisse animas, mox in sublime citatos cernua subiectum praeceps dare corpora in amnem desperaturum potientes rursus aquarum. quos impos damni puer inconsultus ab alto impetit et stolido captat prensare natatu. 275 sic Anthedonius Boeotia per freta Glaucus, gramina gustatus postquam exitialia Circes expertus tactas moribundis piscibus herbas sumpsit, Carpathium subiit nouus incola pontum. ille hamis et rete potens, scrutator operti 280 Nereos, aequoream solitus conuerrere Tethyn, inter captiuas flutauit praedo cateruas. talia despectant longo per caerula tractu pendentes saxis instanti culmine uillae, quas medius dirimit sinuosis flexibus errans 285 amnis et alternas comunt praetoria ripas. Quis modo Sestiacum pelagus, Nepheleidos Helles aequor, Abydeni freta quis miretur ephebi? quis Chalcedonio constratum ab litore pontum, regis opus megni, mediis euripus ubi undis 290 Europaeque Asiaeque uetat concurrere terras? non hic dira freti rabies, nonsaeua furentum proelia caurorum; licet hic commercia linguae iungere et alterno sermonem texere dictu. blanda salutiferas permiscent liltora uoces, 295 et uoces et paene manus: resonantia utrimque uerba refert mediis concurrens fluctibus echo. Quis potis innumeros cultusque habitusque retexens pandere tectonicas per singula praedia formas? non hoc spernat opus Gortynius aliger, aedis 300 conditor Euboicae, casus quem fingere in auro conantem Icarios patrii pepulere dolores: non Philo Cecropoius, non qui laudatus ab hoste clara Syracosii traxit certamina belli. forsan et insignes hominumque opoerumque labores 305 hic habuit decimo celebrate uolumine Marci hebdomas, hic clari uiguere Menecratis artes atque Ephesi spectata manus uel in arce Mineruae Ictinus, magico cui noctua perlita fuco adlicit omne genus uolucres perimitque tuendo. 310 conditor hic forsan fuerit Ptolomaidos aulae Dinochares, quadro cuit in fastigia cono surgit et ipsa suas consumit pyramis umbras, iussus ob incesti qui quondam foedus amoris Arsinoen Pharii suspendit in aere templi. 315 spirat enim tecti testudine caerula cautes adflatamque trahit ferrato crine puellam. hos ergo aut horum similes est credre dignum Belgarum in terris scaenas posuisse domorum, molitos celsas fluuii decormina uillas 320 haec est natura sublimis in aggere saxi, haec procurrentis fundata crepidine ripae, haec refugit campumque sinu sibi uindicat amnem. ille tenens collem, qui plurimus imminet amni, usurpat faciles per culta, per apsera uisus 325 utque suis fruitur diues speculatio terris. quin etiam riguis humili pede condita pratis compensat celsi bona naturalia montis sublimique minans rumpit inaethera tecto, ostentans altam, Pharos ut Memphitica, turrim. 330 huic proprium clausos consaepto gurgite pisces apricas scopulorum inter captare nouales. haec summis innixa iugis labentia subter flumina despectu iam caligante tuetur. atria quid memorem uiridantius adsita pratis 335 innumerisque super nitentia tecta columnis? quid quae fluminea substructa crepidine fumant balnea, feruenti cum Mulciber haustus operto uooluit anhelatas tectoria per caua flammas, inclusum glomerans aestu spirante uaporem? 340 uidi ego defessos multo sudore lauacri fastidisse lacus et frigora piscinarum, ut uiuis fruerentur aquis, mox amne refotos plaudenti gelidum flumen peoulisse natatu. quod si Cumanis huc adforet hospes ab oris, 345 crederet Euboicas simulacra exilia Baias his donasse locis: tantus cultusque nitorque adlicit et nullum parit oblectatio luxum. Sed mihi qui tandem finis tua glauca fluenta dicere dignandumque mari memorare Mosellam, 350 innumeri quod te diuersa per ostia late incurrunt amnes? quamquam differre meatus possent, sed celerant in te consumere nomen. namque et Promeae Nemesaeque adiuta meatu Sura tuas properat non degener ire sub undas, 355 Sura interceptis tibi gratificata fluentis, nobilius permixta tuo sub nomine, quam si ignoranda patri confunderet ostia ponto. te rapidus Celbis, te marmore clarus Erubris festinant famulis quam primum adlambere lymphis: 360 nobilibus Celbis celebratus piscibus, ille praecipiti torquens cerealia saxa rotatu stridentesque trahens per leuia marmora serras audit perpetuos ripa ex utraque tumultus. praetereo exilem Lesuram tenuemque Drahonum 365 nec fastiditos Salmonae usurpo fluores: nauiger undisona dudum me mole Sarauus tota ueste uocat: longum qui distulit amnem, fessa sub Augustis ut solueret ostia muris. nec minor hoc, tacitum quo per sola pinguia labens 370 stringit frugiferas felix Alisontia ripas. mille alii, prout quemque suus magis impetus urget, esse tui cupiunt: tantus properantibus undis ambitus aut amor est. quod si tibi, dia Mosella, cederet Iliacis Simois memoratus in oris nec praeferre suos auderet Thybris honores. Smyrna suum uatem uel Mantua clara dedisset, 375 cederet Iliaacis Simois memoratus in oris nec praeferre suos auderet Thybris honores. da ueniam, da, Roma potens! pulsa, oro, facessat Inuidia et Latiae Nemesis non cognita linguae: imperii sedem Romamque tuere parentem. 380 salue, magne parens frugumque uirumque, Mosella! te clari proceres, te bello exercita pubes, aemula te Latiae decorat facundia linguae. quin etiam mores et laetum fronte serena ingenium natura tuis concessit alumnis. 385 nec sola antiquos ostentat Roma Catones, aut unus tantum iusti seruator et aequi pollet Aristides ueteresque inlustrat Athenas. uerum ego quid laxis nimium spatiatus habenis uictus amore tui praeconia detero? conde, 390 Musa, chelyn, pulsis extremo carmine neruis. tempus erit, cum me studiis ignobilis oti mulcentem curas seniique aprica fouentem materiae commendet honos; cum facta uiritim Belgarum patriosque canam decora inclita mores: 395 mollia subtili nebunt mihi carmina filo Pierides tenuique aptas subtemine telas percurrent: dabitur nostris quoque purpura fusis. quis mihi tum non dictus erit? memorabo quietos agricolas legumque catos fandique potentes, 400 praesidium sublime reis; quos curia summos municipum uidit proceres propriumque senatum, quos praetextati celebris facundia ludi contulit ad ueteris praeconia Quintiliani, quique wuas rexere urbes purumque tribunal 405 sanguine et innocuas inlustrauere secures; aut Italum populos aquilonigenasque Britannos praefecurarum titulo tenuere secundo; quique caput rerum Romam, populumque patresque, tantum non primo rexit sub nomine, quamuis 410 par fuerit primis. festinet soluere tandem errorem Fortuna suum libataque supplens praemia iam ueri fastigia reddat honoris nobilibus repetenda nepotibus. at modo coeptum detexatur opus, dilata et laude uirorum 415 dicamus laeto per rura uirentia tractu felicem fluuium Rhenique sacremus in undas. Caeruleos nunc, Rhene, sinus hyaloque uirentem pande peplum spatiumque noui metare fluenti fraternis cumulandus aquis. nec praemia in undis 420 sola, sed Augustae uenmiens quod moenibus urbis spectauit iunctos natique patrisque triumphos, hostibus exactis Nicrum super et Lupodunum et fontem Latiis ignotum annalibus Histri. haec profligati uenit modo laurea belli: 425 hinc alias aliasque feret. uos pergite iuncti et mare purpureum gemino propellite tractu. neu uereare minor, pulcherrime Rhene, uideri: inuidiae nihil hospes habet. potiere perenni nomine: tu fratrem famae securus adopta. 430 diues aquis, diues Nymphis, largitor utrique alueus extendet geminis diuortia ripis communesque uias diuersa per ostia fundet. accedent uires, quas Francia quasque Chamaues Germanique tremant: tunc uerus habebere limes. 435 accedet tanto geminum tibi nomen ab amni, cumque unus de fonte fluas, dicere bicornis. Haec ego, Uiuisca ducens ab origine gentem, Belgarum hospitiis non per noua foedera notus, Ausonius, nomen Latium, patriaque domoque 440 Gallorum extremos inter celsamque Pyrenen, temperat ingenuos qua laeta Aquitanica mores, audax exigua fide concino. fas mihi sacrum perstrinxisse amnem tenui libamine Musae. nec laudem adfecto, ueniam peto. sunt tibi multi, 445 alme amnis, sacros qui sollicitare fluores Aonidum totamque solent haurire Aganippen. ast ego, quanta mei dederit se uena liquoris, Burdigalam cum me in patriam nidumque senectae Augustus, pater et nati, mea maxima cura, 450 fascibus Ausoniis decoratum et honore curuli mittent emeritae post munera disciplinae, latius Arctoi praeconia persequar amnis. addam urbe, tacito quas subterlaberis alueo, moeniaque antiquis te prospectantia muris; 455 addam praesidiis dubiarum condita rerum, sed modo securis non castra, sed horrea Belgis: addam felices ripa ex utraque colonos teque inter medios hominumque boumque labores stringentem ripas et pinguia culta secantem. 460 non tibi se Liber anteferet, non Axona praeceps, Matrona non, Gallis Belgisque intersita finis, Santonico refluus non ipse Carantonus aestu. concedes gelido, Durani, de monte uolutus amnis et auriferum postponet Gallia Tarnem 465 insanumque ruens per saxa rotantia late in mare purpureum, dominae tamen ante Mosellae numine adorato, Tarbellicus ibit Aturrus. Corniger externas celebrande Mosella per oras, nec solis celebrande locis, ubi fonte supremo 470 exeris auratum taurinae frontis honorem, quaue trahis placidos sinuosa per arua meatus, uel qua Germanis sub portibus osta soluis: si quis honos tenui uolet adspirare camenae, perdere si quis in his dignabitur ostia musis, 475 ibis in ora hominum laetoque fouebere cantu. te fontes uiuique lacus, te caerula noscent flumina, te ueteres pagorum gloria luci: te Druna, te sparsis incerta Druentia ripis Alpinique colent fluuii duplicemque per urbem 480 qui meat et Dextrae Rhodanus dat nomina ripae: te stagnis ego caeruleis magnumque sonoris amnibus, aequoreae te commendabo Garumnae. Ausonius, Mosella, ed. Prete, 12.30.83